Gisteren zaten Jeanne-Marie, Charlotte en ik gezellig bij elkaar in het stadhuis van Antwerpen. Zonder koffie, maar met in het zaaltje naast ons de Gemeenteraad waar het al zo lang om te doen is. Voor mij was het niet de eerste keer, maar toch kijk ik nog steeds verwonderd naar het schouwspel.

Eén van de dingen die meteen opvallen is de zachte chaos en sfeer van hopeloosheid van zo’n gemeenteraad. Sommige punten zijn letterlijk op minder dan een halve minuut afgehandeld (“Punt 5, iedereen gestemd? Dan punt 6…”), terwijl anderen tot een uur in beslag nemen. En zelfs als relatief goed voorbereide burger is het nauwelijks haalbaar om de toegevoegde interpellaties en tussenkomsten goed te kunnen volgen. De discussies zelf lijken ook nauwelijks over de inhoudelijke dossiers te gaan. In de meeste gevallen lezen raadsleden (ook die in het college) gewoon tekst af van een A4-tje, zelfs als “antwoord”. Voor niet-schriftelijke vragen is dit op z’n minst merkwaardig.

Komt dit omdat er niets meer aan te merken valt op de agendapunten? Zeker niet. Zoals we zelf merkten in de Burgerraad vallen er inhoudelijk vaak interessante vragen te stellen of opmerkingen te maken.

Eigenlijk lijkt zo’n gemeenteraad gewoon het gevolg van een aantal mechanismen:

  • Veel van de inhoudelijke vragen en opmerkingen zijn in de week tevoren - in het ideale geval - reeds behandeld in het relevante comissies. In de meest optimistische lezing zou je misschien kunnen stellen dat alle “kreukels” gewoon al opgelost zijn tegen de Gemeenteraad. Nochtans is de (theoretische) opzet van de Gemeenteraad wel degelijk een inhoudelijk debat over het huidige en toekomstige beleid.
  • Het gaat over een schrikwekkende hoeveelheid beslissingen. Met “slechts” 57 punten op de uiteindelijke agenda, was dit wellicht de kortste Gemeenteraad van het jaar. En toch liep het van 19u30 tot 22u45 aan 1 stuk door. Vergaderingen tot na middernacht zijn niet zo uitzonderlijk. Dit zorgt er natuurlijk ook gewoon voor dat veel raadsleden erg moe worden en ze wellicht minder vaak geneigd zijn om tussen te komen.
  • Tot op grote hoogte is het hele proces gestructureerd rond politieke “fracties”, eerder dan rond raadsleden. Dat maakt dat stemgedrag vaak op voorhand is afgesproken, etc. Ook merkwaardig in dat opzicht is de grote afwezigheid van de meeste raadsleden van de meerderheid in het debat. 80% ervan zal je eenvoudigweg de hele avond niet horen. Als er uitzonderlijk toch eens een interpellatie komt vanuit de meerderheid, komt dit doorgaans neer op een zogenaamd “voorzetje” voor het college. Het gaat dan niet om (kritische) reflectie, maar om het creeëren van een spreekkans voor een schepen of de burgemeester over een bepaald onderwerp. Nochtans zitten er ongetwijfeld ook scherpe geesten in de meerderheid.
  • Wanneer er een vraag wordt gesteld of een opmerking wordt gemaakt, lijkt het er sterk op dat het publiek eigenlijk niet écht het college of de algemene gemeenteraad is, maar in feite gewoon enkel de aanwezige pers (en wat sociale kanalen van de partijen). Dit werd me achteraf ook (nog eens) bevestigd door verschillende raadsleden. Dit maakt dat het debat vaak ontbreekt op punten waar “weinig te rapen valt” voor oppositie, maar ook dat tegenstellingen zeer regelmatig artificieel opgedreven worden voor mediatiek effect. Zo was er een zeer emotionele discussie over een maandelange loodvervuiling van Umicore in Hoboken, een onderwerp waar je écht niet van kan vermoeden dat er iemand fundamenteel niet bezorgd is of wil dat dit niet meer voorkomt. En toch zorgt het voor een enorme, conflitueuze polemiek. Vanuit electorale concurrentie kunnen raadsleden niet anders dan tegenstellingen op te zoeken, eerder dan daadwerkelijk samen voor beter beleid te zorgen. Het zorgt voor een sfeer van schampere commentaren, (letterlijk) oogrollen, enzovoort, allemaal kenmerken van een slecht, weinig volwassen (puberaal) gesprek.
  • Niet alleen zijn er enorm veel agendapunten, er horen vaak ook flinke dossiers bij. In vele gevallen hangen beslissingen in een kluwen van gerelateerde beslissingen en andere beleidsdocumenten. Het is technisch wellicht onmogelijk om écht geïnformeerd te zijn over alle agendapunten. De implicatie is de facto dat raadsleden heel vaak beslissingen nemen waarvan ze de inhoud eenvoudigweg niet beheersen. Merkwaardig genoeg wordt er quasi geen enkele poging gedaan om bijvoorbeeld meer kader te scheppen rond een dossier. Zeker voor kleine fracties dwingt men eigenlijk hierdoor om keuzes te maken, waardoor het best wel kan gebeuren dat een beslissing volledig aan de democratische controle ontsnapt, eenvoudigweg door tijdsgebrek.
  • De cumulatie van functies door raadsleden laat zich bijzonder hard voelen. Sommige discussies sluiten aan op onderwerpen die ook op regionaal, federaal of zelfs Europees niveau besproken worden, vaak zelfs door dezelfde mensen! Federale en regionale beleidsvoering van partijen, zowel recent als uit het verleden, wordt er voortdurend bijgehaald. Je kan je oprecht afvragen vanuit welke belangen sommige raadsleden handelen: die van de inwoners van Antwerpen, of die van bijvoorbeeld het eigen regionale electoraat of van de eigen partij. Het feit dat er verschillende partijvoorzitters, federale, vlaamse en Europese parlementsleden en (ex-)ministers zetele in de gemeenteraad maakt de zaken er in ieder geval niet eenvoudiger op.

Misschien is de belangrijkste observatie wel hoe scheefgegroeid de cultuur van zo’n gemeenteraad is (geworden). Nagenoeg iedereen zit er schijnbaar “dik tegen zijn goesting”, maar de manier van werken is zo geïnstitutionaliseerd dat je er geen enkele kritische bedenking bij hoort of zelfs noemenswaardig verzet ziet.

Je kan de voorbije Gemeenteraad zelf hier bekijken. Maar, het blijft de moeite om het ook eens live te gaan bekijken, dan krijg je ook een beter idee van de sfeer van wat er niet in beeld komt.

Voor zover we konden nagaan, is er weinig opgepikt uit de Burgerraad. Vanuit de opmerkingen hierboven kan je wellicht snel begrijpen waarom. We merkten wel dat verschillende raadsleden nieuwsgierig zitten meekijken. In een volgende post bespreek ik hoe we hier met de Burgerraad nog beter mee kunnen omgaan. Het dossier rond het nieuwe politiegebouw in Berchem en bijhorend terrein, is verdaagd, dus dat is wel interessant om verder op te volgen.

Uw verslaggever, Thomas